Сәкен Сейфуллиннің 125-жылдығына арналған іс -шаралар

Сәкен Сейфуллин 45 жасқа дейін өмір сүрген жоқ, ол өмірлік және шығармашылық күш-жігердің өркендеуінде қайтыс болды. Бұл адам қазақ ұлтының қайта жаңғыруы мен өркендеуі үшін өз өмірін берген қазақ қайраткерлерінің тобына жатады. ХІХ ғасырдың ортасындағы қазақ зиялыларына жататын оның атақты атасы Жәнібек Байбеков мешіт, училище салды, ол өмір бойы халықты ағартуға шақырды.

Сәкен Сейфуллин-атақты жазушы, ақын, көрнекті мемлекет қайраткері, Қазақ кеңес әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі. Ол 1910 жылы "өткен күндер"атты лирикалық өлеңдер жинағы шыққан кезде революцияға дейін белгілі болды. Революционер, Кеңес өкіметі үшін күрескен Сәкен Сейфуллиннің қызметі Ақмоламен тығыз байланысты.

1894 жылдың күзінде Ақмола уезінің көшпелі ауылдарының бірінде туған баланы Сәдуақас деп атады. Бастапқыда Кіші Садвакастың білім алатын орны Нілді болысында орыс-қазақ мектебі, кейін бастауыш приход мектебі болды, ал кейіннен оқыту Ақмола қаласындағы қалалық училищеде өтті. Омбыда Сәкен мұғалім семинариясына түседі.

Ақмолаға Сәкен Сейфуллин 1917 жылы оралып, большевиктердің бастамашыл тобында жұмыс істей отырып, зиялы қауым өкілдерін бірден біріктірді.

Ол 1917 жылы Ақмола клубында бірінші рет 1918 жылы 1 мамырда қойылған "Бақыт жолында" пьесасын жазды және революциялық үгіттерде үлкен табысқа ие болды.

1918 ж.маусымда жас большевиктің контрреволюциялық көтерілісі кезінде тұтқындап, түрмеге жіберді. Басқа совдеповкалармен бірге Сәкен аңшы атаман Анненковтың "өлімнің вагонында" болып шықты. 1919 ж.сәуірде бақытты жағдайдың арқасында ол қашып кетті.

Қызыл Әскер Приишимьені ақ гвардияшылдардан босатқаннан кейін, Сәкен Ақмолаға оралғаннан кейін Ақмола атқару комитетінің басқарма төрағасының орынбасары және бөлім меңгерушісі, Киркрая ревком мүшелері болып тағайындалды.

Сәкен қазақ жастарын оқыту ісіне үлкен үлес қосты. Уезде ауыл шаруашылық мектебі, Екі техникалық мектеп, 1, 2 сатылы мектептер, мектеп шеберханалары ашылды, орталық уездік кітапхана, жұмысшы-шаруа клубы ашылды.

Оқу-ағарту замнаркомының жауапты бекеттерінде және КАССР Совнаркомының төрағасында жұмыс істей жүріп, Сәкен Сейфуллин өзінің жан-жақты және жан-жақты қызметін жалғастырды. Ол Қазақстан Жазушылар одағын құрды, республиканың әдеби өміріне қатысты: "Әдебиет майданы" атты әдеби газетті, "Еңбекші қазақ" партиялық газетін редакциялады, сыни және теориялық әдеби мақалаларды жазды.

Сәкен толық өзгерістер дәуірінде, Махатма Ганди ЖӘНЕ ШЫҒЫСТЫ құлдықтан босату дәуірінде өмір сүрген. Ол Кеңес өкіметінің, кеңес әдебиетінің негізін қалаушылардың бірі болды, сонымен бірге өз идеялары мен халқына әрдайым адал болды.

Сәкеннің еңбектеріне Сібір өлкесінің иелігіндегі Семей және Ақмола губернияларының аумағын Қазақстанға қайтару жөніндегі жемісті қызметін жатқызуға болады.

Сәкен Сейфуллин әрқашан өзінің шабыттандырушылары мен алғашқы ұстаздарын, А. Байтұрсынов, А. Бөкейханов, М. Дулатовты санаған. Кейінірек, 1920 жылдың тамыз айында Ақмола "Красный вестник" газетінде және "Жизнь национальных" журналында Сейфуллиннің "қазақ зиялылары туралы" мақаласы шығады, онда ол бұл туралы жазады және кейіннен ол қаза болған себептердің бірі болады.

Сәкен есімімен Қазақстанда қаржы жүйесін, банк ісін және сақтандыруды ұйымдастыру, мемлекеттік құрылымдарды құру, Петропавл-Көкшетау темір жолының құрылысы байланысты.

Ол Совнарком отырыстарында республикада азаматтық авиацияны ұйымдастыру туралы мәселе қояды. Ол Қазақстанды қанатқа қоюды Армандап, оны самұрық мифтік құсымен салыстыра отырып, қазақстандық ұшаққа ақша жинайды.

Ол қазақ даласының ортасында, атап айтқанда Ақмолада қазақтың үлгілі қаласын салу және болашаққа ұмтылған қазақ жастарын шоғырландыру бойынша орасан зор жобалар салады.

Мәдениет және рухани мұра саласына келер болсақ, олар Сәкен Сейфуллиннің алдында әрқашан бірінші орында тұрды. Совнарком төрағасы лауазымында қол қойған және әзірлеген алғашқы құжаттардың бірі республикада мұрағат және мұражай ісін құру туралы Декрет болып табылады.

Сәкен қазақ халқының фольклорлық және музыкалық мұрасын зерттеуге үлкен ықпал етті. Республиканың қаржы дағдарысы жағдайында С. Сейфуллин Александр Затаевич үшін қазақ халқының 1000 әнін жинау, дайындау және басып шығару үшін қаражат табады. Кеңес Комитеті төрағасының кабинетінде Сәкен Сейфуллиннің орындауында Абылай ханның ат маршының ноталары жазылады. Сакеннің көмекшісі мен досы Әлкей Өтекин Кенесары ханның маршын орындайды. Халық шығармашылығына деген махаббат оны қазақ фольклорының көптомдық жиналысын іздестіруге, жинауға және шығаруға жетелейді.

1925 жылы оның тікелей қатысуымен Оралда алғашқы қазақ мектебі ашылады, онда жалпы білім беру пәндерінен басқа шахмат ойынының негіздері жоғары деңгейде оқытылады. Осы мектептің түлегі Шәмшиден Мырзағалиев 1938 жылы Қарағандыда өткен шахмат бойынша республикалық біріншілікте чемпион атанды.

Сонымен қатар, әлемде толық метражды фильмдер түсірілді, кинематографтың бумы өтті, Сәкен Сейфуллин Үкімет басшылығында бола отырып, қаражаттың жетіспеушілігі жағдайында алғашқы киноаппаратты сатып алу және алғашқы қазақ кинофильмдерін қаржыландыру мәселесін шешті. Евсей Блехманның алғашқы кинооператоры фильмдерінің түсіріліміне қатысты. Бұл қазақ даласы көшпенділерінің кинематографиялық жолының кішкентай бастамасы болды.

Кеңес өкіметі қатарында болған соң, ол Кеңес өкіметіне қарсы тұра алды. Ол сол уақыттағы партиялық талаптардың қандай да бір шеңберіне кірмеді. Зорлықпен ұжымдастыру және тәркілеу кезеңінде ол зардап шеккен халықтың жағына ие болды. 1930 жылы ол малдарды зорлықпен тәркілеуге қарсы Бетпақ-дала көшпелілерінің Қарулы көтерілісін қолдап, жазасыз халықтың атылуына қатысы бар ОГПУ қызметкерлерін жауапкершілікке тартты.

Сәкен Сейфуллин еліміздің дамуына баға жетпес үлес қосқан қарама-қайшы дәуірдің бейнесі болды.

Туған күніне 125 жыл Сәкен Сейфуллин

Егер күшті болса, достарыңыз да көп болса, аттар да көп,

Егер кедей болса, онда сізде туыстарыңыз жоқ, жылқылар жоқ.

"Егер өзі кедей болса, онда саған және әкеңнің әкесі»,

"Егер басқадан сұрасаң, онда оның аспандағы кеуденің кілттері бар..."

Ол туралы кітаптар:

1. Қасымбеков, А. Сәкен Сейфуллиннің өмірі мен шығармашылығын мектепте зерттеу / А. Қасымбеков. – Алма-Ата.: Мектеп, 1969.

– 94 б.

2. Кәкішев, Т. Сәкен Сейфуллин / Т. Кәкішев. – Алма-Ата.: Жалын, 1976. – 315 б.

3. Джуанышбеков, Н. Сәкен Сейфуллин: Очерк жизни и творчества / Н. Джуанышбеков. - Алматы: Ғылым, 2000.- 48 б.

4. Камалиева, К. С. Сейфуллиннің шығармашылық мұрасы және жастарға адамгершілік тәрбие беру / К. Камалиева. – Алма-Ата.: Мектеп, 1983. – 96 б.

5. Олардың есімдері-халық мақтанышы: қазақ жазушылары І. Жансүгіров, С. Сейфуллин, Б. Майлиннің туғанына 100 жыл толуына арналған әдістемелік құрал. - Алматы, 1994.- (Ақын әрқашан жалғыз).

6. Талжанов, С. Сейфуллин, Сәкен / С. Талжанов. – Алма-Ата.: Казгослитиздат, 1959. – 201с.

7. Әбсеметов, М. Сәкен Сейфуллин – Қазақстан Халық Комиссарлары Кеңесінің Төрағасы (Орынбор қ., 1922-1924) / М. Әбсеметов.- Астана: Рух-пресс, 2006.-416 Б.

Ол туралы мақалалар:

1. Жұматаева, Г. Человек-эпоха / Г. Жуматаева / / Литер. – 2015. - №39. – С. 6. - 28 ақпан.

2. Жаксыгарина М. Оқи Отырып, Сәкен Сейфуллин / Жаксыгарина М. / / Простор. – 2012. - №1. –С. 181-184.

3. Шалабаева, С. Сәкен Сейфулиннің поэзиясы / С. Шалабаева / / Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2016. - №10. – Б. 29-41.

Кітапхана

"Калинин негізгі мектебі" КММ»

4. Исина, А. Абайдың інілері, қазақтың ірілері – Сәкен, Ілияс, Бейімбет / А. Исина // Қазақ тілі мен әдебиеті. – 2015. - №7. – Б. 136-139.